Noc świętojańska. Jak (i po co) górale zaklinali rzeczywistość

Dziś nikt już nie szuka kwiatu paproci. Puszczanie wianków zastąpiły portale randkowe, ogniska – sielski grill. Nawet skarb można znaleźć kilka razy w tygodniu w kolekturach lotto. Zanim jednak wszystko stało się proste, noc świętojańska była pod Tatrami jedną z najważniejszych dat magicznych w roku.

Noc świętojańska przypada z 23/24 czerwca. Często mylona jest z Nocą Kupały, która obchodzona jest raptem dwie noce wcześniej. Wszystko przez wielowiekowe zabiegi władz kościelnych, by pogańskim wierzeniom związanym z najkrótszą nocą w roku nadać chrześcijańską symbolikę. I choć w XV wieku wydawało się, że tradycja sobótki została raz na zawsze wypleniona, wraz z nastaniem renesansu znów się odrodziła. Co ciekawe, na Podhalu niemal od zawsze magiczną nocą była wigilia Św. Jana.

Kwiat paproci i skarby

To właśnie tej nocy zakwitał kwiat paproci. Trzeba było go zerwać punktualnie o północy, strącając na rozpostartą pod krzakiem płachtę, najlepiej obrus z ołtarza. Na poszukiwania magicznego kwiatu należało wyruszyć nago (ewentualnie z przepaską z gałązek bylicy), a gdy wyprawa zakończyła się powodzeniem – wrócić do domu w milczeniu. Wierzono, że temu, komu uda się ta sztuka, sprzyjać będzie szczęście. Posiądzie też nadprzyrodzoną mądrość, zwłaszcza o tym, gdzie w górach ukryte są skarby i jak je wydobyć. Trzeba pamiętać, że była to jedna z czterech nocy w ciągu roku, gdy skarby ukryte przez zbójników same wychodziły z ziemi, a strzegące ich złe duchy traciły moc.

Tradycje nocy świętojańskiej na Podhalu

Bez kobiet w szałasach

Nocy świętojańskiej ze szczególną niecierpliwością wyczekiwano w bacowskich szałasach. Od wiosennego redyku, czyli wyruszenia ze stadem owiec na hale, bacę i juhasów przez dwa miesiące obowiązywała wstrzemięźliwość seksualna. W przeciwnym razie owce mogły stracić mleko. W dniu Św. Jana kobiety i dziewczęta po raz pierwszy mogły przyjść na halę. Tajemnicą zapewne zostanie, czy przyniosły ze sobą wspomniane już ziele bylicy, które miało wzniecić uczucie wybranka.

By watra nie zgasła

Noc świętojańska była też czasem, gdy palono ogniska, wokół których tańczono, a co zwinniejsi skakali przez płomienie. Ogień miał szczególne znaczenie w tradycji pasterskiej. Watra miała płonąć bez przerwy przez cały sezon wypasowy, chroniąc ludzi i stado przed chorobami i czarami. Nie można było nawet kląć w jej pobliżu. Jeśli zgasła przed 24 czerwca, zwiastowało to wyjątkowe nieszczęścia i nieudany wypas, a baca tracił szacunek.

Po co to wszystko

Życie na Podhalu nie było proste. Surowy klimat, trudne warunki terenowe, krótki okres wegetacji i kapryśna pogoda zagrażały zbiorom. Jeśli coś poszło nie tak, całym rodzinom groził długotrwały głód. Do tego dzikie zwierzęta, czyhające na stada. Im trudniejsze warunki życia, tym bardziej rozwinięte czynności magiczne, które miały chronić i zapewnić pomyślność. To właśnie dlatego tak wiele magicznych praktyk przetrwało na terenie gór aż do XX wieku.

Korzystałam z książki „Czary góralskie. Magia Podtatrza i Beskidów Zachodnich” U. Janickiej-Krzywdy i K. Ceklarz

Autor(ka):

Może też Cię zainteresuje:

Rocznica urodzin Władysława Hasiora
Sztuka

Rocznica urodzin Władysława Hasiora

Czy Władysław Hasior był malarzem, rzeźbiarzem, a może performerem? Czy jego sztuka nadal inspiruje? Na te pytania, które nurtują publiczność od wielu lat, spróbuje odpowiedzieć dr Magdalena Figzał-Janikowska – autorka

Czytaj dalej »
Warsztaty z archiwizacji rodzinnych zbiorów fotograficznych

Warsztaty z archiwizacji fotografii

Chcesz poznać skuteczne metody ochrony starych rodzinnych fotografii, a także dowiedzieć się w jaki sposób przechowywać, porządkować i zabezpieczać odbitki, aby chronić je przed zniszczeniem oraz utratą? Dołącz do warsztatów

Czytaj dalej »
Folk is now - marka ucudowane
Dobre bo zakopiańskie

Folk is now – marka ucudowane

ucudowane to młoda, podhalańska marka modowa z góralskim sercem, którą tworzy Dominika Rubiś. Jeśli chcesz mieć w szafie wyjątkowe bluzy z podhalańskim sznytem, dzięki którym nie zginiesz w tłumie, to

Czytaj dalej »
Papieska Majówka na Bachledówce

Papieska Majówka na Bachledówce

W niedzielę, 11 maja w malowniczym Sanktuarium Ojców Paulinów na Bachledówce odbędzie się XXI edycja Konkursu Góralskiej Pieśni Religijnej „Papieska Majówka na Bachledówce”. Wydarzenie rozpocznie się uroczystą Mszą Świętą o

Czytaj dalej »